Chất độc cyanua ảnh hưởng tới sức khỏe thế nào?

ThS. Nguyễn Trung Nguyên - phụ trách Trung tâm Chống độc Bệnh viện Bạch Mai cho biết, trong tài liệu chống độc nâng cao của mình, cyanua là hóa chất cực độc, được hấp thu nhanh vào cơ thể, ức chế rất nhanh, mạnh với hô hấp tế bào, một liều rất nhỏ cũng có thể gây tử vong.

Bệnh nhân tử vong nhanh thường do suy hô hấp, co giật. Liều gây ngộ độc của cyanua phụ thuộc vào dạng (muối hay khí), thời gian tiếp xúc và đường tiếp xúc.

ThS. Nguyên cho rằng, người lớn tiếp xúc với các muối cyanua với liều 200mg hoặc 50mg acid hydrocyanic sẽ gây tử vong. Với kali hoặc natri cyanua, liều gây tử vong thấp nhất đã tìm thấy là 3mg/kg. Nồng độ hydro cyanua trong không khí từ 110ppm trong 30 phút có thể gây tử vong cho  người.

Cyanua là một hóa chất thường dùng trong công nghiệp, tuy nhiên, nó cũng xuất hiện trong nhiều loại thực phẩm người dân thường dùng như măng hay sắn. Ngộ độc cyanua do ăn măng hoặc sắn chế biến không đúng cách phổ biến hơn.

Hiện nay, với vấn đề ô nhiễm biển, ô nhiễm ở các bãi khai thác vàng và việc xử lý chất thải công nghiệp nguy hại không đúng... đang gióng lên hồi chuông cảnh báo về nguy cơ ảnh hưởng của môi trường tới sức khỏe của người dân.

Mặc dù ngộ độc cyanua ít gặp nhưng nếu bệnh nhân nghi ngờ có tiếp xúc với nguồn cyanua như những người làm việc ở các bãi khai thác vàng - nơi cyanua được sử dụng để chiết tách vàng; những người là lính cứu hỏa làm việc trong đám cháy hay thợ lặn ở những khu vực ô nhiễm cyanua; hoặc những người làm nghề nhuộm, in; đánh bắt cá bằng hóa chất hay nghề sơn móng tay... đều có nguy cơ nhiễm chất độc này.

Ví dụ về nghề nghiệp kèm với nguồn nhiễm độc cyanua.

Người bị nhiễm cyanua cần đưa đến cơ sở y tế cấp cứu

Cyanua có thể xâm nhập vào cơ thể qua đường hô hấp, tiêu hóa hoặc hấp thụ qua da và mắt.

PGS.TS Phạm Duệ - nguyên Giám đốc Trung tâm Chống độc, Bệnh viện Bạch Mai cho biết, có 3 nguồn chính có thể khiến người nhiễm độc cyanua là:

1) Hydrogen cyanide dang khí và dạng dung dịch;

2) Các muối cyanide vô cơ (ví dụ kalium, sodium hay calcium cyanide thường ở dạng tinh thể và dễ dàng hòa tan trong nước); khi các muối này gặp các axít hoặc gặp nước sẽ hình thành và giải phóng khí hydrogen cyanide (HCN) vào không khí và trở thành nguồn khí độc nguy hiểm;

3) các hợp chất tự nhiên hoặc tổng hợp có chứa cyanide (cyanogens) sẽ giải phóng cyanide hoặc chuyển hóa thành cyanide sau khi được hấp thu vào cơ thể.

Các nguồn gây các vụ nhiễm độc cyanua đã gặp trong thực tế và được thống kê trong y văn có (xem trên).

Từ các nguồn như trên mà thực tế dạng nhiễm độc hay gặp và  nguy hại nhất là qua đường thở do hít phải HCN, kế đó là qua đường tiêu hóa.

Khi ngộ độc cyanua, bệnh nhân nhanh chóng rơi vào trạng thái chóng mặt, nhức đầu, mệt mỏi tay chân, đi không vững... nặng dẫn đến co giật, tụt huyết áp, tăng nhịp tim, suy hô hấp, có thể dẫn đến hôn mê. Đó là do cyanua ức chế hô hấp tế bào gây thiếu ôxy tế bào, khi thiếu ôxy não gây hôn mê, co giật, thiếu ôxy cơ tim gây tụt huyết áp...

PGS Duệ cũng cho biết, một khi bị ngộ độc do cyanua, người dân không thể tự xử lý mà phải  đưa người bệnh đến cơ sở y tế để được điều trị tích cực và dùng thuốc giải độc.

Sở dĩ cyanua được coi là chất rất độc vì chỉ một lượng rất nhỏ cũng có thể làm chết người, PGS. Duệ nói. Liều tử vong của HCN dạng dung dịch qua đường tiêu hóa là 50mg. Liều tử vong của KCN và NaCN là khoảng 200 - 200mg (0,2-0,3gr).

Một trong những biện pháp mà người dân cần lưu ý khi đưa người bệnh nghi ngờ nhiễm cyanua đi cấp cứu là cần đặt bệnh nhân nằm nghiêng an toàn (nửa người dưới nằm sấp, mặt nghiêng sang 1 bên) khi bệnh nhân bị co giật, không để bệnh nhân ngã, không dùng các vật cứng cho vào miệng nạn nhân co giật, có thể tạm thời đặt khăn gấp hoặc băng cuộn chèn miệng chống cắn.