Tìm hiểu bài thơ Bác Hồ "Tặng Bùi Công" và bài Họa của cụ Bùi Bằng Đoàn

Đăng lúc: Thứ năm - 06/10/2016 00:28 - Người đăng bài viết: admin2

Mùa đông năm 1947, Pháp mở cuộc tấn công quy mô lên chiến khu Việt Bắc hòng tiêu diệt lực lượng chủ yếu và cơ quan đầu não cuộc kháng chiến. Nhưng dưới sự lãnh đạo sáng suốt, tài tình của Đảng, Bác, quân và dân ta đã làm thất bại mọi âm mưu của địch. Chiến dịch Việt Bắc – Thu Đông 1947, Pháp thất bại lớn, quân ta dành thắng lợi vẻ vang. Tin vui thắng trận dồn dập báo về chiến khu.

Trong không khí đầu xuân chiến thắng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi cụ Bùi một bài thơ, chia sẻ niềm vui chiến thắng với “Cố tri” - Người đã sát cánh cùng Bác ở chiến khu Việt Bắc trong những thời điểm khó khăn nhất, những ngày đầu cuộc kháng chiến toàn quốc bùng nổ. Bài thơ tứ tuyệt bằng chữ Hán nguyên tác như sau:

贈裴公

看書山鳥棲窗杆
批札春花照硯池
捷報頻來勞驛馬
思公即景贈新詩
1948
胡志明

Phiên âm: TẶNG BÙI CÔNG

Khán thư sơn điểu thê song hãn,
Phê trát xuân hoa chiếu nghiễn trì.
Tiệp báo tần lai lao dịch mã,
Tư công tức cảnh tặng tân thi.

1948
Hồ Chí Minh

Dịch nghĩa: TẶNG CỤ BÙI

Khi xem sách, chim rừng đậu ở song cửa sổ,
Lúc phê văn, hoa xuân soi bóng trong nghiên mực.
Tin thắng trận dồn dập báo về, ngựa trạm cũng vất vả,
Nhớ cụ, vừa tức cảnh thành bài thơ gửi tặng cụ.

Dịch thơ: TẶNG CỤ BÙI BẰNG ĐOÀN

Xem sách, chim rừng vào cửa sổ,
Phê văn, hoa núi chiếu nghiên soi.
Tin vui thắng trận dồn chân ngựa,
Nhớ cụ thơ xuân tặng một bài.
1948

Trong dịp tết chiến khu năm ấy, Hội đồng Chính phủ họp và liên hoan lửa trại. Cụ Bùi Bằng Đoàn lên phát biểu: “Nhân vừa hoạ bài thơ Hồ Chủ tịch gửi tặng, xin ngâm hầu các vị”. Bài thơ hoạ lại nguyên vận bằng chữ Hán của cụ Bùi Bằng Đoàn như sau:

鉠石一心扶種族
江山萬里守城池
知公國事無餘暇
操筆仍成退虜詩

Phiên âm:

Thiết thạch nhất tâm phù chủng tộc,
Giang sơn vạn lý thủ thành trì.
Tri công quốc sự vô dư hạ,
Thao bút nhưng thành thoái lỗ thi.

Dịch nghĩa:

Sắt đá một lòng nâng đỡ nòi giống,
Non sông muôn dặm gìn giữ cõi bờ.
Biết Cụ bận việc nước không còn thì giờ rảnh,
Nhưng cầm đến bút vẫn thành thơ đẩy lùi được quân giặc.

Dịch thơ:

Sắt đá một lòng vì chủng tộc.
Non sông muôn dặm giữ cơ đồ.
Biết Người việc nước không hề rảnh,
Vung bút thành thơ đuổi giặc thù.

(Bản dịch của Nhà Xb Văn học – 1967)

Bài tặng, bài hoạ vừa được trình bày xong mọi người cùng trầm trồ, thốt lên: “Thật đúng là hai trái tim cao cả cùng một nhịp đập!”.
Bài thơ “Tặng Bùi công” Bác gửi cho cụ Bùi Bằng Đoàn vừa là một cách báo tin thắng trận độc đáo, vừa là nơi gửi gắm, chia sẻ niềm vui, niềm tin của Bác với một người mà Bác rất coi trọng. Sinh thời, Bác chỉ tặng thơ chữ Hán cho một số bậc túc nho, nhân sĩ yêu nước đã một lòng đi theo Hồ Chủ Tịch, theo cách mạng như các cụ Bùi Bằng Đoàn, Võ Liêm Sơn… Cụ Bùi Bằng Đoàn (1889- 1955) là một ông quan nổi tiếng thanh liêm, chính trực và yêu thương dân chúng trong triều đình Huế. Cách mạng Tháng Tám thành công, Cụ đã nhận lời mời của Hồ Chủ Tịch ra gánh vác công việc chung “không phải để làm quan mà để giúp thêm ý kiến trong công việc hưng lợi, trừ hại cho nước nhà”. Cụ đã nhậm chức Trưởng ban Thanh tra đặc biệt Chính phủ. Tổng tuyển cử 06 – 01 - 1946, Cụ trúng cử Đại biểu Quốc hội và sau đó được bầu làm Trưởng ban Thường trực Quốc hội. Cụ Bùi Bằng Đoàn làm việc trong một thời gian ngắn tại chiến khu Việt Bắc. Tại đây, mối thâm giao giữa cụ Hồ và cụ Bùi Bằng Đoàn không chỉ là tình cảm cách mạng mà còn là của những người bạn tri âm. Có lẽ ai cũng biết bài thơ Hồ Chủ Tịch tặng cụ Bùi Bằng Đoàn. Cuộc đời của Cụ Bùi Bằng Đoàn là một tấm gương tận tụy, vì nước vì dân. Giữa cái hân hoan chung mừng tin thắng trận, nhưng Bác lại gửi cho một người cụ thể tức là tình riêng. “Đây là cái dụng của bậc vương nho gửi người thức giả”. Bài hoạ lại “Tri công” (Biết người) nói lên cái lớn lao của lãnh tụ, sự kính trọng của Cụ Bùi với Bác Hồ: Vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc! Trong cuộc trường kỳ kháng chiến thần thánh, đuổi giặc thù, gìn giữ non sông gấm vóc. Thơ tặng thì “Tư công tức cảnh tặng tân thi” (Nhớ cụ thơ xuân tặng một bài); Thơ hoạ thì “Thao bút nhưng thành thoái lỗ thi” (Vung bút thành thơ đuổi giặc thù). Đúng là “Nước non xin hãy lắng tai Chung Kỳ). Hai nhân cách lớn chung một sự kiện (Tin thắng trận), trong một tiếng lòng đồng cảm! Đã tạo được một niềm tin lớn.

Thơ tứ tuyệt xướng hoạ giữa Cụ Hồ và Cụ Bùi là một mẫu mực đẹp! Hai bậc túc nho am hiểu sâu sắc, vận dụng sáng tạo những âm luật của thi ca cổ điển. Hai bài thơ tứ tuyệt “Tặng”, “Hoạ” đúng với nghĩa của nó! Có sức lan toả, tư duy suy nghĩ sắc sảo, một tâm hồn thơ đằm thắm, một năng lực sáng tạo vững vàng, mới mẻ, tinh chất. Nhưng không chỉ là vấn đề nghệ thuật, mà sâu xa và quyết định là hai tâm hồn lớn gặp nhau, hiểu nhau, tâm đắc, “Tri bỉ, tri kỷ”, chung chí hướng vì nước, vì dân; với dân tộc, với non sông. Tâm hồn lớn lao đó được bộc lộ sâu sắc và đẹp trong thi ca!

* Tài liệu tham khảo:
- Thơ chữ Hán Hồ Chí Minh – Nhà Xb Văn học, Hà Nội – 1990
- Nguyễn Minh Đức - Cụ Bùi Bằng Đoàn - Từ Thượng thư Bộ Hình Nam Triều đến Trưởng ban Thường trực Quốc hội Việt Nam – Báo người Đại biểu nhân dân số 225.

BÙI CHÍ THÀNH - HỌ BÙI ĐỨC THỌ - HÀ TĨNH
Nguyên GVC khoa Xã hội - Trường CĐSP Nghệ Tĩnh
Trưởng phòng VH –TT thị xã Hồng Lĩnh
Địa chỉ: Tổ dân phố 5, Thị trấn, Đức Thọ, Hà Tĩnh
ĐT: 0915689219

Từ khóa:

tấn công, quy mô, chiến khu, tiêu diệt, lực lượng, chủ yếu, cơ quan, kháng chiến, lãnh đạo, sáng suốt, tài tình, thất bại, âm mưu, chiến dịch, thắng lợi, vẻ vang, thắng trận, dồn dập